فرض کنید برای بازاریابی ، فروش و پخش محصولات خود به فردی نیاز دارید تا خود شخصا و مستقیما با خریدار در ارتباط نباشید ، یا زمانی که برای خرید سهام در بورس ، به شرکت های کارگزاری بورس مراجعه می کنید ، در حقیقت یک قرارداد حق العمل کاری منعقد کرده اید .

حق العمل کاری یکی از انواع معاملات تجارتی است که قانون تجارت از آن نام برده است و ضوابط و حقوق و تکالیف طرفین را مشخص کرده است . در همین راستا ما در این مقاله به معرفی حق العمل کاری پرداخته و پس از بیان ویژگی های آن به بررسی حقوق و تکالیف حق العمل کار خواهیم پرداخت .

حق العمل کاری چیست

حق العمل کاری یعنی فردی از طرف شخص دیگر مامور به انجام معامله شود و در قبال آن حق العمل و کمیسیون وی را بپردازد که البته با دلالی تفاوت دارد ( دلال به نام و حساب دیگری مامور به انعقاد معامله ای است ) . حق العمل کاری یکی از انواع معاملات تجارتی است در باب هفتم از قانون تجارت به بررسی آن پرداخته و شرایط و ضوابط آن را بیان کرده است .

ماده 357 قانون تجارت حق العمل کار را اینگونه تعریف کرده است : " حق‌العمل‌ کار کسی است که به اسم خود ولی به حساب دیگری ( ‌آمر ) معاملاتی کرده و در مقابل حق‌العملی دریافت می‌ دارد . "

به عبارت دیگر ، حق العمل کار به جای آمر طرف معامله با فرد دیگری قرار می گیرد و حق العمل خود را دریافت می کند و کاری به سود و زیان معامله ای که با شخص ثالث انجام داده است ندارد . باید توجه داشت که " به نام خود " در ماده 357 به این معنا است که حق العمل کار در معامله با طرف دیگر ، یعنی شخص ثالث اصیل محسوب می شود و اراده ی او است که عقد را به وجود می آورد .

نتیجه این وضعیت آن است که حق العمل کار است که در برابر طرف دیگر معامله مسئول است و آمر مسئولیتی ندارد ، حتی اگر شخص ثالث از سمت طرف معامله به عنوان حق العمل کار مطلع شود و یا از ابتدا بداند که وی حق العمل کار است ، باز هم نمی تواند به آمر مراجعه کند .

مثال این موضوع کارگزاری بورس است که در معاملات آن ها ، کارگزاران بورس در عمل حق العمل کار اند و در واقع طرف معامله با آن ها از ماموریت حق العمل کاری آن ها مطلع است و باز هم خود کارگزاری بورس است که در برابر وی طرف معامله و اصیل است .

به حساب آمر بودن ، یعنی نفع و ضرر حاصل از معامله ی حق العمل کار با شخص ثالث ، به آمر می رسد و مستقیما وارد دارایی وی می شود ، در نتیجه آمر در صورتی که حق العمل کار درمطالبه ی حقوق ناشی از قرارداد خود با شخص ثالث کوتاهی کند ، می تواند شخصا به شخص ثالث مراجعه کند .

این مسئله موضوع ماده 530 قانون تجارت است که بیان می کند : " مال‌التجاره‌ هایی که تاجرورشکسته به حساب دیگری خریداری کرده و عین آن موجود است اگر قیمت آن پرداخته نشده باشد از طرف‌ فروشنده و الا از طرف کسی که به حساب او آن مال خریداری شده قابل استرداد است. "  پس اگر حق العمل کار ورشکسته شود ، آمر می تواند مستقیما به شخص ثالث مراجعه کند و مال التجاره خود را دریافت کند .

بیشتر بخوانید: تعریف قانونی ورشکستگی و انواع آن

ویژگی های حق العمل کاری

حق العمل کاری مانند سایر عقود ویژگی هایی دارد که برخی در قانون و برخی دیگر با توجه به ماهیت و ویژگی آن مشخص می شود . این ویژگی ها عبارت اند از :

 معاوضی است : بر اساس آنچه که در ماده 357 قانون تجارت بیان شده است ، حق العمل کاری از یکی طرف انجام معامله توسط حق العمل کار و از طرف دیگر پرداخت حق العمل توسط آمر را ، الزام می کند . 

عمل تجاری ذاتی است : با توجه به ماده 2 قانون تجارت ، حق العمل کاری یکی از اعمال تجارتی محسوب می شوند که به خودی خود ، نه به اعتبار انجام دهنده آن ها ، معامله تجارتی هستند و کسی که شغل معمولی خود را حق العمل کاری قرار دهد تاجر محسوب می شوند بنابراین نتیجه ی این موضوع این است که در این اعمال علم کامل طرفین به ارکان معامله ضروری است .

 عهدی است : بر اساس نظریات حقوقدانان ، معامله عهدی ، آن است که ایجاد حق دینی و تعهد برای یک طرف در مقابل طرف دیگر و یا طرفین در مقابل هم نموده است که این تعریف یکی از ویژگی های بارز حق العمل کاری را بیان می کند .

 لازم است : قانون تجارت درباره لازم یا جایز بودن حق العمل کاری صحبتی نکرده است ، اما با توجه به مصلحت طرفین عقد به نظر می رسد که عقدی لازم است چرا که با نگاه به ساختاری که این عقد دارد نمی توان آن را جایز دانست و بایستی طرفین را به انجام تعهدات خود بیشتر ملزم کرد .

بیشتر بخوانید: تعریف عقد لازم و عقد جایز و تفاوت آنها

حقوق و تکالیف حق العمل کار

حق العمل کار به عنوان طرف معامله حق العمل کاری وظایف و حقوقی در جهت اجرای صحیح معامله دارد ، این حقوق و تکالیف در مواد 359 – 356 قانون تجارت بیان شده است .

تکالیف حق العمل کار عبارت اند از :

 به طور کلی حق العمل کار باید آمر را از جریان اقدامات خود بگذارد و زمانی که در حال انجام ماموریت خود است باید فورا آمر را مطلع کند .

اگر آمر به حق العمل کار دستور دهد ، وی مکلف به بیمه کردن اموال موضوع مورد معامله است اما در صورتی که دستور ندهد ، تکلیفی ندارد .

اگر ترس خراب شدن مال التجاره وجود داشته باشد این اختیار را دارد که با اطلاع دادستان محلی که مال التجاره در آنجا است ، آن را به فروش برساند و اگر منافع مالک اینطور ایجاب می کند ، حق العمل کار مکلف به این کار است .

 اگر حق العمل کار مال التجاره را به قیمتی کمتر از آنچه که آمر معین کرده است به فروش برساند ، تفاوت قیمت را خودش باید به آمر بپردازد مگر این که ثابت کند که ضرری بزرگتر از تفاوت قیمت به وجود آمده در پیش بوده و او با این کار از آن جلوگیری کرده است و آن زمان اجازه گرفتن از آمر ممکن نبوده است .

اگر کاری بر خلاف دستور آمر انجام دهد و به طور کلی تقصیری مرتکب شود که خسارتی به آمر برسد مسئول پرداخت خسارت است .

اگر مال التجاره را به قیمت کمتر از آنچه که آمر دستور داده است ، بخرد و یا بیشتر از قیمت توافقی بفروشد ، با این که سود بیشتری برای آمر به دست آورده است حق استفاده از سود بیشتر را ندارد و باید آن را به آمر تحویل دهد .

حقوق حق العمل کار عبارت اند از :

 همه مخارجی که حق العمل کار کرده که برای انجام معامله و نفع آمر لازم بوده ، باید به او پس داده شود و حتی می تواند مخارج انبارداری و حمل نقل را نیز به حساب او بگذارد .

اگر معامله به دلیل عملی یا اتفاقی از طرف آمر ، اجرا نشود ، به حق العمل کار اجرت المثل تعلق می گیرد . 

 حق العمل کار در مقابل آمر حق حبس دارد ، یعنی می تواند تا زمان دریافت مطالبات خود ، اموال موضوع معامله یا قیمتی که دریافت کرده و باید به آمر تحویل دهد را پیش خود نگه دارد . 

در ادامه بخوانید: حق حبس و نحوه اعمال آن

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد قرارداد حق العمل کاری و شرایط آن​ در کانال تلگرام ثبت و تغییرات شرکت ها عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قرارداد حق العمل کاری و شرایط آن پاسخ دهند .

سوالات متداول

1- ✔️ حق العمل کاری چیست ؟

✔️ حق العمل کاری قراردادی است که در آن یک طرف به اسم خود و به حساب طرف دیگر معامله این انجام می دهد که در متن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است .

2- ✔️ آیا حق العمل کار همان دلال است ؟

✔️ حق العمل کاری و دلالی با هم تفاوت دارند به این صورت که در دلالی به نام و حساب دیگری معامله ای را انجام میدهد اما مقاطعه کار به نام خود که در مقاله بیان شده است .

3- ✔️ حق حبس حق العمل کار یعنی چه ؟

✔️ یعنی حق العمل کار می تواند تا زمان دریافت حق العمل خود ، کالا یا پولی که باید به آمر تحویل دهد را نزد خود نگه دارد که در مقاله به آن پرداخته شده است .

منبع : حق العمل کاری